(Interneti nuk zëvendëson dot dijet e njeriut dhe kompjuteri nuk ia zë dot vendin trurit – letra që shkrimtari i njohur italian, Umberto Eko, i shkruan nipit të vet)
I dashur nip,
Nuk do të desha kurrë që kjo letër, në prag Krishtlindjesh, të tingëllonte si ta kish shkruar De Amiçis e të zgjatesha mbi dashurinë për të afërmit, për atdheun, botën e për gjëra të ngjashme. Nuk do të ma vije veshin e në çastin që do të të shkrepte t’i vije në punë (ti i bërë burrë e unë shkuar me të shumtit) sistemi i vlerave do të kish ndryshuar aq shumë, sa do të kishte të ngjarë që këshillat e mia të dukeshin të vjetruara.
Prandaj do të desha të ndalem veç në njërën këshillë, që mund ta ndjekësh që sot, teksa endesh përmbi iPadin tënd dhe nuk do të bëj aspak gabimin që të ta zvjerdh këtë instrument, ngaqë jo vetëm trembem se dukem si gjyshërit e qëmotit, por edhe ngaqë atë tani e përdor edhe vetë. E shumta do të të rekomandoja që nëse do të qëllosh të jesh në një nga ato faqet porno, që tregojnë marrëdhëniet mes dy qenieve njerëzore, ose mes një qenie njerëzore dhe një kafshe, në mijëra e mijëra mënyra, përpiqu të mos e besosh se seksi është ky, që, meqë ra fjala, është mjaft monoton, ngaqë është ndërtuar aty enkas për mos të të lënë të dalësh nga shtëpia e të vështrosh vajza të vërteta. Nisem nga parimi se ti je heteroseksual, përndryshe përshtati rekomandimet e mia për tipin tënd, por ama hidhu e shih vajzat e shkollës ose ato nga shkon të lozësh, sepse janë më të mira ato të vërtetat sesa ato televizivet dhe një ditë do të të japin kënaqësi më shumë sesa ato online! Besoji një njeriu që ka më shumë përvojë se ç’ke ti (e nëse do të kisha parë në kompjuter vetëm skena seksi, yt atë nuk do të kish ardhur në këtë botë, aq më pak do të kishe ardhur ti).
Po nuk është ky thelbi i letrës sime. Dua të të flas për një sëmundje që ka prekur keq brezin tënd, madje brezin e shokëve të tu më të rritur që, për më tepër, ndjekin edhe universitetet: humbjen e kujtesës.
Është e vërtetë se po të shkrepi të dish kush ishte Karli i
Madh apo ku bie Kuala Lumpuri, nuk të duhet veçse të shtypësh ca butona të internetit e ai ta thotë menjëherë. Bëje këtë sa herë të kesh nevojë, por sapo ta kesh bërë, mundohu të mbash mend atë që zbulove, që të mos detyrohesh pastaj ta kërkosh edhe një herë tjetër kur të të paraqitet nevoja për të, fjala vjen, për ndonjë detyrë shkollore. Rreziku është që, meqë mendon se kompjuteri të përgjigjet në çdo çast, do të humbësh dëshirën për të mbajtur diçka në kujtesën tënde. Do të ishte pak a shumë njësoj si për të shkuar nga rruga X në rrugën Y, mësohesh të përdorësh autobusin apo metronë që të mundësojnë të lëvizësh pa u lodhur (dhe nuk them mos e bëj, se vërtet është udhëtim më komod dhe nganjëherë mund të kesh edhe ngut). E kështu do të mendosh se nuk ke nevojë as të ecësh në këmbë. Por po nuk lëvize këmbët do të përfundosh ulok, që sot nuk e cilësojnë kështu, ngaqë nuk duan të fyejnë ata që lëvizin me karrige me rrota. Mirë, mirë, e di që merresh edhe me sport dhe vetvetiu ia di të mirat lëvizjeve trupore, por t’i kthehem trurit tënd.
Kujtesa është një muskul, njësoj si ata të këmbëve, dhe po nuk e përdore vyshket, kështu që ti bëhesh (nga pikëpamja mendore) ulok dhe kësisoj (të flasim hapur) një copë idioti. E shtojmë këtu që, meqenëse për këdo është rreziku që kur plakesh vjen e të godet sëmundja e Alzheimerit, një nga mënyrat që t’i shpëtosh kësaj gjëme është të ushtrosh pambarimisht kujtesën.
Ja pra ku e ke dietën time. Çdo mëngjes mëso dy-tri vargje, ndonjë vjershë të shkurtër ose bëj siç na thoshin të bënim ne, të mësonim “Pelën balashe” apo “E shtuna e fshatit” (poezi italiane). Fundja hyr në garë me shokët për të parë se kush mban mend më shumë. Po nuk të pëlqeu poezia, mbushe kujtesën me formacionet e skuadrave të futbollit, por kujdesu që të mos renditësh vetëm lojtarët e Romës së sotme, por merr edhe ata të skuadrave të tjera, madje edhe të atyre që nuk luajnë më (përfytyro, unë mund të të rendis formacionin e Torinos, të asaj skuadre që me aeroplanin ku ndodheshin të gjithë, u përplas me malin e Supergas e vdiqën në grup: Baçigalupo, Ballarini, Maroso e të tjerët). Bëj gara kujtese qoftë edhe me librat që ke lexuar (kush ishte në anijen Hispaniola kur kërkonin ishullin e thesarit? Po lordi Trelaney, kapiteni Smollet, doktori Livesey, Long Xhon Silveri, Xhim…). Mbase shokët e tu do të kujtojnë emrat e shërbëtorëve të tre musketierëve dhe të D’Artanjanit (Grimonë, Bazenin, Musketonin dhe Planshetin)… Po nuk deshe të lexosh “Tre Musketierët” (kështu që nuk do të marrësh vesh kurrë se ç’ke humbur) hyr në garë me ndonjë nga historitë që lexoni ju.
Duket si lojë (dhe në fakt lojë është), por do ta shikosh se si e qysh koka jote do të popullohet me personazhe, histori dhe kujtime. Do ta vrasësh mendjen se përse kompjuterët vite e vite më parë quheshin tru elektronikë dhe përse qenkëshin konceptuar me modelin e trurit tënd dhe tonit. Por truri ynë ka më shumë nyje lidhëse sesa kompjuteri dhe është ai farë kompjuteri që ti e merr me vete ngado që shkon e që rritet dhe fuqizohet tek ushtrohet, teksa ai kompjuter që mban mbi tryezë, sa më shumë e përdor, aq më shumë ai e humb shpejtësinë dhe mbas tri-katër vjetësh të duhet ta ndërrosh. Truri yt, në të kundërt, sot mund të zgjatë deri nëntëdhjetë vjet dhe kur të jesh nëntëdhjetë (po ta kesh mbajtur në punë) do të kujtojë edhe më shumë gjëra sesa të kujton tani. E do t’i kesh ato pa shpenzuar qindarkën!
Kemi pastaj kujtesën historike, që nuk merret me hollësitë e jetës tënde dhe as me ato që ke lexuar, por me ato që kanë ndodhur para se ti të vije në jetë.
Sot kur shkon në kinema duhet të hysh në një orë të caktuar kur fillon filmi e kur filmi nis të shfaqet duket sikur dikush të merr përdore e të rrëfen se çfarë po ndodh. Në kohën tonë mund të futeshe në kinema në çfarëdo kohe, dua të them, edhe në mes të shfaqjes dhe e zije filmin ndërsa aty ndodhnin disa ngjarje e ti përpiqeshe të kuptoje se çfarë pat ndodhur më parë (më vonë, duhej të rrije kur filmi të niste nga e para që të mësoje në e kishe kuptuar drejt të gjithë historinë e filmuar – lëre pastaj që po të të kish pëlqyer shfaqja mund të rrije ta shikoje edhe për së dyti atë pjesë që pate parë). Ja, jeta është si një film i atyre kohërave. Ne hyjmë në jetë kur tashmë kanë ndodhur shumë e shumë gjëra qysh prej qindra e mijëra vjetësh. Dhe është e rëndësishme që të mësojmë se çfarë ka ndodhur para lindjes tonë; shërben për të kuptuar përse-të e shumë gjërave të reja që ngjasin sot.
Tani shkolla (veç leximeve që ti bën për qejfin tënd) duhet të të mësojë që të futësh në kokë gjithçka ka ndodhur para ardhjes tënde në këtë botë, por duket që nuk e bën mirë pasi shumë vëzhgime na thonë se çunat e sotëm, edhe ata më të rriturit që frekuentojnë shkollat e larta, kur janë lindur, të themi, në vitin 1990, nuk dinë (ose nuk duan të dinë) se çfarë pat ndodhur më 1980-n (të mos flasim pastaj për ato që kanë ndodhur pesëdhjetë vjet më parë). Statistikat na thonë që po të pyesësh disa prej atyre djemve se kush ka qenë Aldo Moro, të përgjigjen se Moroja ka qenë kapoja i Brigadave të Kuqe, teksa të gjithë e dinë që Brigadat e Kuqe e vranë atë.
Të mos flasim për Brigadat e Kuqe se ato mbeten të panjohura edhe për shumë të tjerë, paçka se përbënin të tashmen e tridhjetë vjetëve më parë. Unë jam lindur në vitin 1932, dhjetë vjet pasi fashizmi kishte ardhur në fuqi, por ama e dija se kush ishte kryeministër në kohën që nisi Marshimi mbi Romën (ç’është Marshimi(?) – do të thuash ti). Mbase shkolla fashiste ma pati mësuar për të më vënë në dukje se sa hajvan dhe sa i keq ishte ai burrë që fashistët u detyruan ta heqin që andej e të vinin një tjetër. E mirë, por ama e dija. E pastaj, ta lëmë shkollën, një djalosh nga këta të sotmit nuk di cilat qenë artistet e kinemasë të njëzet vjetëve më parë, ndërsa unë e dija kush ishte Françeska Bertini, që luante në filmat pa zë, njëzet e ca vjet para se unë të lindja. E dija mbase ngaqë shfletoja togun e revistave në kanistrat e vjetra të shtëpisë sonë, por ja, të ftoj të shfletosh dhe ti revista të vjetra, sepse është edhe kjo një rrugë njohurish për ato që kanë ngjarë para ardhjes tënde.
Po përse vallë na qenka kaq e rëndësishme të dimë se çfarë ka ndodhur më parë?
Sepse shumë herë ajo që ka ndodhur më parë të shpjegon se përse ndodhin ca gjëra sot dhe, ashtu sikurse formacionet e futbollistëve është një mënyrë pasurimi e kujtesës
Mos harro ama se kjo nuk bëhet vetëm me libra dhe revista, por bëhet mirë e bukur edhe me internet. Që është jo për të bërë llogje (le ta themi kështu), por gjatë atyre llogjeve të merremi edhe me historinë e botës. Kush ishin kamisardët? Si quheshin tri karavellat e Kolombit? Kur u zhdukën dinozaurët? Po barkës së Noes a mund t’i vihej një timon? Kishte më shumë tigra njëqind vjet më parë, apo ka më shumë sot? Kush ka folur për perandorinë e Malit? Po ky tjetri, kush ishte, që fliste për Perandorinë e së Keqes? Cili ka qenë papa i dytë në historinë e kishës? Kur na u shfaq Topolinoja?
Mund të vazhdoja pa mbarim e do të ishin të gjitha aventura të pasurimit me dije. E të gjitha për t’u kujtuar. Do të vijë dita kur do të jesh i moshuar e do të ndihesh sikur të kesh jetuar mijëra jetë, se do të të duket sikur ke qenë i pranishëm në betejën e Vaterlosë, sikur ke parë me sytë e tu vrasjen e Jul Qezarit e sikur ke qenë dy hapa larg atij vendi ku Bertoldoja i Zi, duke përzierë pluhurat në një mortajë për të gjetur mënyrën për të prodhuar floriri, zbuloi gabimisht barutin që e flaku përpjetë (e mirë ia bëri!). Shokë nga ata të tutë nuk do ta kenë lëruar e mbjellë kujtesën e tyre, do të kenë jetuar kësisoj vetëm një jetë, të tyren, që duhet të ketë qenë shumë e mërzitshme dhe e varfër, pa përjetime interesante.
Punoje kujtesën tënde pra dhe që nesër futju të mësosh përmendësh “Tereza trazavaçen”!