Çabej është një nga figurat më të ndritura të shkencës shqiptare, i njohur gjerësisht si themeluesi i shkollës moderne të gjuhësisë shqiptare. Ai ishte një dijetar, studiues dhe profesor që i kushtoi të gjithë jetën e tij studimit të gjuhës shqipe, origjinës, zhvillimit dhe pasurisë së saj leksikore e strukturore. Çabej konsiderohet një ndër patriarkët e gjuhës shqipe. Eqrem Çabej ka dhënë një kontribut të jashtëzakonshëm në studimin e zanafillës dhe zhvillimit të gjuhës shqipe.
Me botimet e shumta në revista gjuhësore të huaja, si dhe me pjesëmarrjen në forume shkencore ndërkombëtare, Eqrem Çabej u njoh si autoriteti më në zë në albanologji. Veprat e tij janë themelore në fushën e albanologjisë dhe janë burim frymëzimi për brezat e studiuesve të rinj. Eqrem Çabej lindi më 6 gusht 1908, në Gjirokastër, një qytet me tradita të lashta kulturore e arsimore. Që në fëmijëri u dallua për inteligjencën dhe pasionin për librin. Arsimin fillor e kreu në qytetin e lindjes, por shumë shpejt familja e tij u zhvendos në Austri, ku ai do të vazhdonte studimet e mesme dhe të larta.
Në vitet 1921-1926 studioi në St. Polten dhe më pas në Graz, ku fitoi një përgatitje solide në gjuhësi, histori dhe letërsi. Më pas vazhdoi studimet në Universitetin e Vjenës, ku u diplomua dhe u specializua në gjuhësi indo-evropiane, gjuhësi krahasuese dhe albanologji nën drejtimin e profesorëve të njohur si Norbert Jokl, një ndër albanologët më të mëdhenj të kohës. Kontributi në albanologji. Pasi u kthye në Shqipëri, Çabej filloi të japë mësim dhe të shkruajë mbi gjuhën dhe kulturën shqiptare. Ai shërbeu si mësues dhe më pas si profesor në shkolla të ndryshme, përfshirë edhe Institutin e Shkencave dhe Universitetin e Tiranës. Eqrem Çabej punoi intensivisht në fusha të ndryshme të gjuhësisë.
ETNOGJENEZA DHE ORIGJINA E SHQIPTARËVE
Çabej argumentoi me metoda shkencore prejardhjen e shqiptarëve nga ilirët, bazuar në analiza gjuhësore, toponimike dhe historike. Kjo është një çështje themelore për identitetin kombëtar dhe ai dha një kontribut të paçmuar në sqarimin e saj. Studiuesi trajtoi hollësisht veçoritë fonetike dhe morfologjike të gjuhës shqipe, duke analizuar ndryshimet dialektore dhe proceset fonologjike që kanë ndodhur në zhvillimin historik të gjuhës. Një pjesë e madhe e veprës së Çabejt është përkushtuar për të ndriçuar origjinën e fjalëve të shqipes. Ai grumbulloi dhe analizoi mijëra fjalë, duke i krahasuar me gjuhët e tjera ballkanike dhe indo-evropiane. Ai dha një kontribut të rëndësishëm në studimin e dialekteve të shqipes – gegërishtes dhe toskërishtes – dhe theksoi rëndësinë e tyre për kuptimin e zhvillimit të gjuhës sonë. Eqrem Çabej është themeluesi i metodologjisë moderne të studimit të gjuhës shqipe. Ai ishte një studiues që nuk nxitonte në përfundime, por punonte me përpikëri shkencore dhe objektivitet.
Ai ndërtoi një bazë të fuqishme për gjeneratat e ardhshme të studiuesve. Universiteti i Gjirokastrës mban sot emrin e tij – Universiteti “Eqrem Çabej” – si një nderim për kontributin e tij të jashtëzakonshëm në kulturën dhe shkencën shqiptare. Eqrem Çabej u nda nga jeta më 13 gusht 1980, por veprat dhe mendimi i tij shkencor vazhdojnë të jetojnë dhe të kenë ndikim të madh. Ai është dekoruar me shumë çmime dhe tituj, përfshirë edhe titullin “Hero i Punës Socialiste” dhe “Mësues i Popullit”, ndërsa pas vdekjes u vlerësua gjithashtu me “Nderi i Kombit”. Eqrem Çabej është pa dyshim një ndër figurat më të mëdha të historisë sonë intelektuale. Ai i qëndroi besnik shkencës, atdheut dhe gjuhës shqipe, duke lënë pas një trashëgimi të pasur dhe të pashlyeshme.
Përmes punës së tij të palodhur, ai e ngriti studimin e shqipes në një nivel të lartë ndërkombëtar dhe e bëri gjuhën tonë objekt krenarie për çdo shqiptar.
ROLI NË STANDARDIZIMIN E GJUHËS SHQIPE
Eqrem Çabej ka luajtur një rol të rëndësishëm edhe në procesin e standardizimit të gjuhës shqipe. Ai ishte ndër mbështetësit kryesorë të bazimit të standardit në dialektin letrar të Toskërishtes, por njëkohësisht ai kërkoi gjithmonë të ruhej pasuria dhe vlera e dialekteve të tjera, veçanërisht gegërishtes. Ai botoi një sërë veprash themelore, ndër më të njohurat janë: “Hyrje në historinë e gjuhës shqipe” – ku trajton prejardhjen dhe zhvillimin historik të shqipes; “Studime etimologjike në fushë të shqipes” – një vepër shumëvëllimëshe ku ai analizon origjinën e fjalëve shqipe dhe lidhjet e tyre me gjuhët e tjera; “Fonetika historike e shqipes” – një studim i thelluar mbi ndryshimet fonetike që ka pësuar shqipja gjatë shekujve. Në qendër të gjithë punës së tij ka qenë parimi: “Gjuha është pasuria më e madhe shpirtërore e një kombi.” Për këtë arsye, ai luftoi me përkushtim për pastërtinë dhe zhvillimin e mëtejshëm të shqipes. Çabej dha ndihmesa të rëndësishme në arsimin e lartë dhe në gjuhësinë shqiptare. Hartoi tekstet e disa lëndëve kryesore dhe ishte bashkautor në një varg veprash shkencore.
Veprimtaria e tij shkencore u shtjellua kryesisht në gjuhësi, por u shtri edhe jashtë saj, sidomos në folklor, etnografi dhe histori të letërsisë. Nga veprat e para të tij, përveç artikujve, mund të përmenden: “Elemente të gjuhësisë dhe të literaturës shqipe, me pjesë të zgjedhura për shkollat e mesme” (1936), “Për gjenezën e literaturës shqipe” (1939), “Shqiptarët ndërmjet Lindjes dhe Perëndimit” (1994), “Hyrje në historinë e gjuhës shqipe” (1947, 1958), “Fonetika historike e shqipes” (1958). Ndër veprat kryesore të tij janë: “Studime etimologjike në fushë të shqipes” (në shtatë vëllime, 1976–2006); “Meshari” i Gjon Buzukut (1555), botim kritik në dy vëllime, i pajisur me një studim hyrës. Ai ka qenë anëtar i komisionit hartues të “Fjalorit të gjuhës shqipe” (1954), anëtar i komisioneve për përpunimin e terminologjisë të shumë degëve të shkencës e të teknikës dhe i komisioneve që punuan për hartimin e udhëzuesve drejtshkrimorë nga viti 1948, të cilat u finalizuan me botimin e librit “Drejtshkrimi i gjuhës shqipe” (1973). Vepra e tij është botuar në Kosovë nën titullin “Studime gjuhësore” (1976), në nëntë vëllime.
Për kontributin e tij të jashtëzakonshëm, Eqrem Çabej është nderuar me shumë çmime dhe tituj, përfshirë titullin “Hero i Punës Socialiste”. Pas vdekjes së tij në vitin 1980, ai u përkujtua si një nga personalitetet më të mëdha të shkencës shqiptare. Universiteti i Gjirokastrës mban sot emrin e tij: Universiteti “Eqrem Çabej”. Trashëgimia e Eqrem Çabejt është e gjallë edhe sot. Studiuesit shqiptarë dhe të huaj vazhdojnë të mbështeten në veprën e tij si një burim i çmuar për studime të mëtejshme në fushën e gjuhësisë dhe kulturës shqiptare. Çabej ka marrë Çmimin e Republikës të shkallës së parë dhe është dekoruar me Urdhrin “Nderi i Kombit”. Ndërroi jetë në Romë më 1980.